Historia
Jatorrizko dorretxearen ondoan dagoen Santa Katalinari eskainitako ermita bati zor zaio lekua. Andres Martinez de Iruña eta Mari Sanchez senar-emazteek eraiki zuten XIII. mendearen amaieran edo XIV. mendearen hasieran.
1407an Martinez de Iruñatarren familiak alde egin zuen, Gasteizera joateko, eta Jeronimoei eman zien jabetza, han komentu bat eraiki zezaten. 1472. urtera arte iraun zuten.
Une horretatik aurrera, Agustindar monjeak bizi izan ziren bertan, eta eliza, klaustroa (dorreko antzinako arma-patioa) eta kapitulu-gela eraiki zituzten.
1835ean, monjeek barrutia utzi behar izan zuten desamortizazioen ondorioz, eta 1836an, lehen Karlistaldian, Zurbano jeneralak su eman zion, eta abandonatuta geratu zen 1999an Iruña Okako Udalak erosi zuen arte.
Baloreak
Botanika
Santa Katalinak hainbat zonalde klimatikotatik datozen espezie botaniko askori ematen die aterpe. Milaka urteko zuhaitzak, landare liluragarriak edo lore bitxiak, itxura aldatzen dutenak urtaroaren eta egunaren arabera, eta bisita bakoitza esperientzia ezberdin, bizi eta ahaztezin bihurtzen dutenak.
Neguaren lasaitasunetik udaberriko kolorearen bat-bateko eztandara, udaren gorenera eta udazkenaren magiara, bere tonalitate okre ederrekin. Txoko natural ikusgarri hau osatzen duten kolore eta formen unibertsoa.
Ikus ditzakegun espezieen artean daude:
Landare zaporetsuak, orkidea basatiak, gramineoak, landaretza autoktonoa (artea, Montpellierreko haritza, haritza, pagoa…), astigar japoniarra (palmatum, dissectum), Hemerocalis, Ginkgo Biloba, Himalaiako zedroa, Huntza, Olibondoa, Landare aromatikoak (labanda).
Fauna
Ikus ditzakegun espezieen artean daude::
Kokapenari esker, botanikariak dozenaka hegazti-espezie bizi ditu, hala nola, pintzoia, txantxangorria, karkaboa eta ikazkina.
Era berean, ikusteko zailagoak diren arren, inguruan ugaztun ugari bizi dira, hala nola basurdea, orkatza, lepahoria edo lepazuria.
Gainera, mendi-mazeletan intsektu eta libelula asko daude, eta horien artean tximeleten populazioa nabarmentzen da, ostatu-espezieen landaketak bultzatuta, espezie ezberdinetako ehundaka banako oso espazio txikian ikustea ahalbidetzen baitute.
Klima
Ingurune natural horrek mikroklima berezia izateko pribilegioa du. Mikroklima berezi horretan, aberastasun natural handia klima atlantikoko eta kontinentaleko espezieek bat egiten dute eremu laiotzetan, eta ibar-hondoko espezieek, mediterraneokoek eta baita basamortuek ere, eguzkian.
Txokoak
Bonsai-erakusketa
Komentuaren aurrietan dago erakusketa iraunkor hau, eta dozenaka zuhaitz-espezie biltzen ditu loreontzian. Bonsai Araba elkarteko kideen jabetzakoak dira, eta aukera ematen du bertatik bertara ezagutzeko ekialdeko milaka urteko arte honen ale zoragarri batzuk.
Tximeleten oasia
Santa Katalina toki pribilegiatua denez, tximeleta-espezie ugarirentzako babesleku bikaina da. Gainera, solana aldean landare ostatuak landatu dira, lepidopteroak finkatu eta ugaltzen laguntzeko. Hori dela eta, Lorategia leku ezin hobea da intsektu horiek behatzeko.
Desioen zuhaitza
Hainbat hamarkadatan, Algarrobo dotore bat izan zen Lorategiko sarreraren burua. Lehortu ondoren, Botanikoaren barruan dago orain. Zuhaitz original eta hiztuna da, eta bisitariei naturgune horretako kondairak kontatzen dizkie, eta Santa Katalinako txoko magiko horretara hurbiltzen direnen nahiak, grinak eta ilusioak bertan uzteko aukera ematen du.
Izar-parkea
Starlight Fundazioak, gaueko zerua babestera, astroturismoaren bidez astronomia kulturalki zabaltzera eta tokiko garapen ekonomiko iraunkorrera bideratutako irabazi-asmorik gabeko erakundeak, ziurtapen-sistema bat sortu du zeru-kalitate bikaina duten eta babesaren eta kontserbazioaren adibide diren espazioak egiaztatzeko.
Zeruaren behaketa barne hartzen duten eszenatokiak dira, natura-, paisaia-, kultura- edo zientzia-ondarearen zati gisa, eta, aldi berean, Izarren Turismoa sustatzen dute.
Starlight Ziurtagiriak astronomia eta zeruaren ikuspegia batzen ditu, turismo jasangarriaren forma berri baterako tresna gisa.
Zeru Gauaren Defentsari eta Izarren Argitarako Eskubideari buruzko Adierazpenean jasotako printzipioetan oinarritzen da ziurtapen-sistema hau.
2015. urteaz geroztik, Starlight Fundazioak Santa Katalinako Lorategi Botanikoak Izarretako Parkea saria jaso du. Lorategiaren inguruko baldintza bikainak baloratu zituen lorategiaren instalazioetan behaketa astronomikoa egiteko eta gaueko zerua sustatzeko eta behatzeko jarduerak egiteko.
Lorategiak gaueko zerua behatzeko gune berezi bat du, eta urteko programazioan behaketa astronomikoak eta jardunaldi didaktikoak sartzen dira, Full Domme planetario bat instalatuta.
Certificado 2021
Sariak
Bere historian zehar, Lorategiak hainbat aitorpen jaso ditu, bai erakunde publikoenak, bai erakunde pribatuenak.
Lehen Starlight Izar-parkea
Lorategia, 2016. urtean, Espainiako lehen lorategi botanikoa izan zen, Starlight Parke Estelar gisa ziurtatua, zerua behatzeko jarduerak egiteko baldintza egokiak bete baitzituen, hala nola izarren azpiko kontzertuak antolatzea, Full Dom 360º planetarioko saioak eta gaueko bisita gidatuak.
Eusko Jaurlaritzaren Aztertu sariak
Espainiako Kide Ugariko Familien Elkarteen Federazioa ematen duen Familia Turismoaren Zigilua
Incorpora 2016 Saria. Berrikuntzan, lehiakortasunean, lankidetzan eta dinamizazioan egindako lanagatik.
Madrileko Lorategi Botanikoaren Lagunen Elkartearen 2017 Saria
